Віндыго

Я чытаю індзейцаў.

Не-не, я не прапусьціла прыназоўнік: я чытаю не “пра індзейцаў”, я чытаю іх саміх. То бок тое, што індзейцы самі склалі праз тысячагодзьдзі і тое, што пішуць цяпер. Спраўдзілася дзіцячая мара, вартая маёй эміграцыі. Збольшага, я стараюся знайсьці і прачытаць тыя творы, якія расказваюць аб той зямлі, па якой я цяпер хаджу.

Уражвае разнастайнасьць ды шматграннасць жанраў і стыляў індзейскага фальклору. Зрэшты, і з сучасных твораў лепшымі атрымліваюцца тыя, што не адрываюцца далёка ад фальклорных вобразаў і фантазій. Ёсьць тут прывычны нам жанр рамантычных паданьняў, і гераічных балад, і філасофскія казкі аб стварэньні ды існаваньні сьвету, і такі незвычайны жанр як шаманскія прароцтвы (у спраўджваньні якіх мы праз стагодзьдзі маем магчымасьць пераканацца), зрэшты, ёсьць і цэлыя трактаты аб такой зьяве як шаманская сіла. 

Тут і плеяда народных любімцаў-герояў, пачынаючы ад Нанабуша (таго, што дапамагаў Стваральніку ў стварэньні гэтага сьвету) і заканчваючы валацугам і махляром Мудрагелем, у ролі якога часьцей за ўсё зьяўляецца круцель Каёт. Дарэчы, усьцешвае, што з гумарам, гіроніяй і сатырай ў індзейцаў  усё ў парадку. Гумар тонкі, дасьціпны і – цалкам зразумелы нам праз стагодзьдзі і акіяны.

Я насалоджваюся індзейскай літаратурай. Але да гэтага часу мне ўсё падавалася, што нечага там не хапала для поўнай палітры жанраў і стыляў...

Вось, урэшце я знайшла яго. Віндыго. Ну, вядома! – “байкі са склепу”. Як жа ж бяз іх прыстойнай бібліятэцы народных жанраў!

Віндыго – пачвара з пачвар, што наводзіць жах у засьнежаных лясах майго ўлюбёнага Антарыё.

Дык вось, мае дарагія чытачы (з тых, што, як і я, ужо пасьпелі заразіцца індзейскай літаратурай), 
сёньня у нас – 

Віндыго 

або Канада ў фантастычных апавяданьнях.  

Ірына Варабей, перакладчыца
2011

Віндыго*

Анталогія дакументальнай і фантастычнай літаратуры

Прадмова

(Паводле Дж. Р. Каломба)

Віндыго – самая грозная і жахлівая з усіх вядомых казачных істот гэтага сьвету. Ён ёсьць сымбалем самага страшнага стану, вядомага чалавецтву, – канібалізму.

Віндыго – гэта плод фантазіі й досьведу народаў Алгонкін, у якія ўваходзяць тры чвэрці канадыйскіх індзейскіх этнасаў. Ад Атлантычнага акіяну да Арктыкі, і далей на захад да Скалістых гор – па лясах і тундры гэтага рэгіёну ходзіць пачвара Віндыго, якая ўважаецца тут за увасабленьне фізічнага і духоўнага голаду.

Віндыго можа прымаць розныя формы. Гэта можа быць звышнатуральны д’ябал або дэман лесу. А можа ўспрымацца як хвароба або расстройства асобы, якая выяўляецца ў вар’яцкіх учынках ды актах канібалізму. Яго можна разглядаць і як істоту з легенд, і як жывую рэальнасьць, чые дзеяньні задакументаваны ў справаводзтве і апісаны ў мастацкай літаратуры.

Віндыго апісваецца як прывід голаду, які валацугаецца па лясах поўначы ў пошуках адзінокіх індзейцаў, метысаў або белых, каб насыціцца. Ён можа прыняць аблічча індзейца-канібала з вогненным дыханьнем. Або абярнуцца духам з ледзяным сэрцам, які будзе лётаць у начным небе ў пошуках ахвяры, якая задаволіць ягоную прагу да людзкой плоці. Як вампір, ён харчуцецца плоцьцю і кроўю. Як ваўкалак, ён зьмяняе аблічча па сваёй воле. Як Мядуза, ён можа напужаць сваю ахвяру да сьмерці. Або ўвагнаўшы ў ейнае сэрца жаху, віндыго можа даць ёй уцячы жывой ... але ў гэтай сутычцы чалавек зьменіцца, трансфармуецца, пазбавіцца сваёй асобы.

Віндыго пакінуў свой сьлед і ў псіхіятрычнай літаратуры. Тэрмін “псіхоз віндыго” ужываецца ў псіхіятрычнай навуцы для апісаньня расстройства, аб якім паведамляюць час ад часу ў рэгіоне, дзе жывуць народнасьці аджыбўа ды кры.

Слова, якім называюць гэтую істоту, ня ёсьць ейным сапраўдным імем, бо ў яе няма імя. Ніхто ня можа даведацца яго і потым застацца ў жывых, каб паведаміць аб ім, таму віндыго мусіць заставацца безыменным. Віндыго мог быць некалі мужчынам ці жанчынай, але аднойчы ператварыўшыся ў шалёнага дэмана, навек застаецца бясполым.

Ператварыцца ў віндыго можна з розных прычынаў. Адзіная сустрэча з гэтым канібалам можа спусьціць курок трансфармацыі, настолькі заразным ёсьць гэты дух. Быць пакусаным – гэта дакладна заразіцца. Убачыць віндыго ў сьне – абярнуцца ў віндыго. Шаман таксама можа зачараваць здаровага чалавека ў крыважэрную пачвару.

Шмат монстраў гуляе па паўночных лясах Канады, але ніводзін не выклікае столькі жаху ў індзейцаў, як віндыго – увасабленьне зімы, холаду і зьмерзлага людскага сэрца. Гора самотнаму падарожнаму, хто ў далечыні ад хатняга ачага пад месячным сьвятлом кіруе праз лес ці паўночную тундру і раптам трапляе ў валадарствы віндыго. Страшна зьгінуць у зубах шалёнага канібала, але куды горш апынуцца ў кіпцях вялізнай пачвары, ахопленым шыпеньнем ды сьвістам, а пасьля кінутым жывым – бо монстар можа адпусьціць сваю здабычу – і выйсьці з лесу – але цяпер ужо людажэрнай істотай, цалкам пазбаўленай сваёй асобы, субарктычным ці лясным зомбі.

Няшмат існуе расказаў тых, хто перажыў сустрэчу з віндыго. Яны рэдка супадаюць у падрабязнасьцях, але сыходзяцца ў галоўным. Віндыго, у бальшыні выпадкаў, такі вялізны – большы за жыцьцё, з пукатай галавой, гіганцкімі зубамі ды перакручаным ротам. З пакусаных вуснаў шугае грамавы рык ды жудасны сьвіст. А ўнутры выродлівага цела ляжыць сэрца з чыстага ільду. Канечнасьці й сківіцы надзелены неверагоднай моцай ды звышпрыроднай сілай. Пачвара рухаецца з такой імклівасьцю, занадта хуткай для звычайнага вока, каб упільнаваць яго. А як трапіш на ягонае, памерам з пацерку, вока – ні паратунку, ні літасьці ня будзе...

 

Паданьні аб Віндыго*

Паводле Джэймса Р. Стывенса

Дух Віндыго

Жахлівы віндыго ёсьць самай жудаснай істотай у краіне індзейцаў Кры ды Аджыбуа. Нішто больш не выклікае такога страху ў сэрцах Анішынабекаў, чым думкі аб Віндыго. 

Людаеды-віндыго прыходзяць з поўначы падчас доўгіх пяці месяцаў зімы ды бясстомна прачэсваюць нашыя землі ў паляваньні за чалавечым харчам настолькі далёка, наколькі асягае сьнегавы пояс.

Віндыго некалі быў звычайным чалавекам, але аднойчы ім авалодаў дзікунскі людаедскі дух. Калі чалавек захоплены духам віндыго, ягонае цела зьмярзае ўнутры ў лядышку, а на твары, на руках і нагах вырастае калмацьце валасоў і адзіным ягоным пачуцьцём робіцца ненажэрная прага чалавечай плоці.

Гэтая выродлівая пачвара ня мае ніякае літасьці. Монстар будзе забіваць і пажыраць нават сваю сям’ю, каб задаволіць прагу да людзкай плоці. Віндыго – гэта нелюдзь, бо ў ягоным целе жыве магутная сіла людажэрства і разбурэньня. Пасьля таго, як Віндыго зьнішчае ўсіх сваякоў і суседзяў, ён выпраўляецца напрасткі праз лес і шыбуе да тае пары, пакуль ня знойдзе наступную групу сваіх ахвяраў. Звычайна ягоныя перасоўваньні акаляе страшэнны вецер і завея. Кажуць, што крык Віндыго паралізуе чалавека, і ён ня можа нічога зрабіць, каб абараніць сябе. Але часам напад віндыго можа быць адбіты моцным шаманам.

І вось як гэта аднойчы было. 

Віндыго ля ракі Бэранс.

Магутная рака Бэранс цячэ на захад з краю Балотнага Кры да возера Віньніпега. “Віньніпег” на нашай мове азначае “брудная вада”. Даўней рака Бэранс была важным шляхам для пушнога гандлю. Нашы людзі веславалі ўніз па рацэ ў сваіх кану, заладаваных цэнным футрам, якое яны выменьвалі ў факторыях кампаніі “Гадсан Бэй”, што стаялі на вусьце ракі Бэранс.

Амаль сто гадоў таму ля адной такой факторыі знаходзілася індзейскае паселішча. Адзін індзеец з гэтага паселішча пайшоў у лес з жонкай ды дзецьмі на паляваньне. Праз некалькі дзён людзі ў паселішчы пачулі з лесу крыкі ды роў таго паляўнічага. І яны зразумелі з нейкага свайго дзіўнага пачуцьця, што гэтта ж паляўнічы абярнуўся ў віндыго.

Адзін індзеец з вёскі пайшоў паглядзець на тое мейсца, дзе паляўнічы ставіў свае ловы, і знайшоў там целы ягонай жонкі і дзяцей, напалову сажраныя.

Як жыхары вёскі пачулі, што здарылася ў лесе, страшэнна перапужаліся. Бо ня дай рады вось-вось заявіцца віндыго ды накінецца на іхную вёску. Трэба тэрмінова нешта рабіць.

Людзі сабраліся разам, паселі радным колам, і пагаманіўшы, выбралі самага магутнага шамана, “ма-мандовін-нініг”, якога звалі Гнілой Корч, каб ён зьнішчыў віндыго.

– Дзеля такой справы, – адказаў перапалоханым аднавяскоўцам Гнілы Корч, – мне спатрэбіцца памагаты. І гэта мусіць быць мужчына бяз калева страху.

Пасьля доўгага маўчаньня з раднага кола падняўся мужчына. Гэта быў метыс, або “ўісса-ко-дэй-ўінініг”, якога некалі прынялі ў племя.

– Вось я – той, хто ня мае страху перад гэтым зьверам, – сказаў спакойна метыс.

Вялікая рада разышлася, а Гнілы Корч з метысам засталіся самі, каб вырашыць, як яны будуць перамагаць віндыго. Пасьля доўгіх абмеркаваньняў яны пастанавілі злавіць віндыго жывым.

Метыс абышоў усю вёску і налавіў восем самых вялікіх і моцных сабак, якіх змог знайсьці, ды вярнуўся зь імі да шамана, які за гэты час ужо змайстраваў вялізны драўляны табаган (сані). Разам яны запрэглі гыркаючых сабак у табаган і заладавалі яго маткамі тоўстых, сплеценых у косы, вяровак ды іншым начыньнем, што зможа ім спатрэбіцца ў гэтым паходзе.

Восем лютых сабак з воем панесьлі двух сьмельчакоў у вымерзлы, засьнежаны лес да прыстанка людажэрнага віндыго.

Падарожныя праехалі праз вялікае возера, тады праз валок да берагу меншага. Тут яны спыніліся на начлег, бо пачынала зьмяркацца. Яны разьвялі вялізнае вогнішча са здаравенных, паўтарамятровых бярвеняў, каб трымаць вялікае полымя. З двух бакоў вогнішча злажылі сабе з зялёных сасновых галін мяккія ляжанкі на сьнезе. Уначы ў вымерзлым небе снавалі цені “тыбікігісіс” – “ахоўных птушак”, а двое саснулых вандроўнікаў ціснуліся бліжэй да агню...

Раніцай метыс выйшаў на лёд і праклаў на лёдзе сьцежку з галін праз усё возера, каб заманіць віндыго да іхняга прыстанка. Скончыўшы справу, абодва інзейцы селі па-за вогнішчам і пачалі з хваляваньнем чакаць.

– Нічога ня бойся, – сказаў сябру Гнілы Корч, – да той пары, пакуль бачыш, што і я не баюся.

Яны падкінулі яшчэ паленьняў ў вагонь, бо яны пачыналі дубець на марозе.

І тады, на другім беразе возера яны ўбачылі, як віндыго імпэтна крочыць па галінавай сьцежцы да іх. Калі валасатая пачвара наблізілася, яны заўважылі, што гэтае страшыдла нават сжавала сабе вусны. Агідны твар, на вуснах і дзяснах запеклая кроў. Нават пальцаў не было: гэтая істота паабгрызла іх, каб задаволіць сваю прагу да жывой плоці.

Віндыго ўсеўся насупраць двух бездыханных мужчын ля вогнішча. Ён сядзеў ды нешта мармытаў, гледзячы ім у вочы праз полымя агню. Раптам як скокнуў праз полымя і накінуўся на Гнілога Карча. Паваліў яго, намагаючыся перагразьці яму глотку, але шаман паклікаў свайго ахоўнага духа – вялікую чарапаху “міс-ква-дэй-сіх” – на дапамогу. Чарапаха індзейца не падвяла – яна дала яму звышпрыродную сілу і фізічную моц перамачы віндыго.

Гнілы Корч з метысам зьвязалі накрэпка людажэра і закацілі на табаган. Сабакі пацягнулі апантанага зьвера назад у паселішча. Зацяжкая гэта была задача па такім глыбокім сьнезе для жывёл, бо магутная, важкая пачвара яшчэ й дрыгалася ды брыкалася, равучы на ўвесь лес. І зноў шаман паклікаў свайго ахоўнага духа “міс-ква-дэй-сіх”, і вялікая чарапаха зноў дала яму моцы штурхаць заладаваны табаган. Вялізныя сабакі намагаліся з усяе сілы, але табаган некалькі разоў спыняўся, але кожнага разу сьвяшчэнная чарапаха давала ім моцы працягваць сваю цяжкую работу. Урэшце, яны дабраліся да вёскі, што на беразе ракі Бэранс, са сваім урэшт звар’яцелым віндыго.

У вёсцы жыхары замкнулі віндыго ў вялізным будынку, тады разьвялі вялікае вогнішча, каб расплавіць лёд у ягоным целе. Праседзеўшы некалікі гадзінаў ля гарачага агню, віндыго ўрэшце пачаў пацець, і з потам выцякаў расталы лёд зь ягонага цела. Потым яго званітавала. Наўпрост перад ім, у ягоных ванітах ляжалі вочы й валасы ягоных дзяцей і жонкі.

Але гэты віндыго так і не ачуняў да свайго чалавечага стану і памёр ў вёсцы. А жыхары спалілі ягонае цела, каб цалкам зьнішчыць дух віндыго, што быў у ім.

*З кнігі: “Віндыго. Анталогія дакументальнай і фантастычнай літаратуры” пад рэд. Джона Робэрта Каломба (Windigo. An Antology of Fact and Fantastic Fiction, ed. by John Robert Colombo). Прадмова пададзена ў скарачэньні.

–––––––––––––––––––––- 

Там, адкуль прыходзіць трасца**

Паданьні і казкі народа Кры аб Віндыго

Індзейцы Кры, што жывуць сярод субарктычных канадыйскіх балот, зазнаюць ня толькі холад і падступствы надвор’я, але яшчэ адной магутнай зласьлівай істоты з ледзяным сэрцам – Віндыго.

Віндыго – адзін з многіх духаў, што вандруюць па краіне Кры са старажытных (незапамятных) часоў. Гэта знакавы персанаж ў багатай вуснай творчасьці індзейцаў Кры. Астатнія персанажы – такія, як Ваўчыца, Выдра, Дзікабраз ды Сава – яднаюцца з чалавекам, каб бараніцца разам ад крыважэрных нападаў Віндыго.

Віндыго і наслушны матыль

Аднойчы нехта Пайсю (“Рысь”) ішоў па лесе ды цягнуў заладаваную лясёнку, якая выклікала вялікую цікаўнасьць.

І нехта Міскю’сэ (“Вялікія Капыты”) спытаўся яго:

– Што гэта ты там такое цягнеш, завернутае?

– Крыху аляніны, – адказаў Пайсю. – Нясу дахаты. У сваё паселішча.

Міскю’сэ нічога на гэта не сказаў. Яны размінуліся і пайшлі кожны сваёй дарогай.  Калі Міскю’сэ прыйшоў да сябе ў паселішча, сказаў вяскоўцам:

– Я бачыў дарогай Пайсю.

На што адзін мужчына адказаў:

– Я таксама з ім сутыкнуўся. Ці цягнуў ён цэлы мех бабрынага мяса?

– Гэта ён табе так сказаў, што ён нясе? – зьдзівіўся Міскю’сэ

– Так, – адказаў чалавек.

– А мне ён сказаў, што ягоны мех заладаваны алянінай.

– Хіба вымяняў у каго, – сказаў чалавек.

Зацікаўлены Міскю’сэ пайшоў да старэйшыны сваёй вёскі.

– Паслухай, – спытаўся ў яго Міскю’сэ, – я сёньня дарогай сустрэў Пайсю…

– Я таксама яго бачыў, – кажа старэйшына, – сёньня, але раней. Ён цягнуў сваю лясёнку.

– А ты пытаўся ў яго, што там было?

– Так, пытаўся. Ён сказаў, што гэта была вязанка курапатак, што ён напаляваў.

І тады Міскю’сэ зноў накіраваўся з вёскі ў лес. Доўга ён хадзіў па лесе, шукаў Пайсю. Урэшце ён натрапіў на чыйсьці прыстанак з вогнішчам.  Агледзеўся вакола. І тут заўважыў тую самую лясёнку, што насіў Пайсю. Тады ён заглянуў, што там унутры, ажно там – чалавечыя косьці!

Пачынала зьмяркацца, і тады Міскю’сэ распаліў вялікае вогнішча, і сеў чакаць на Пайсю.

А пакуль ён так сядзеў, вось што здарылася: ажно чуе – матыль гудзіць. Міскю’сэ зірнуў уверх і бача – там матыль завіс наводдаль і гудзіць, і гудзіць. А сам трымае гаршчок. Той гаршчок звісаў з ягонай шыі.

Ніколі Міскю’сэ ня чуў, каб матылі гэтак гудзелі! Яны заўсёды ціха лётаюць. Але Міскю’сэ прыслухаўся лепей. І пачуў ён нейкі знаёмы гук, але ня мог даць сабе рады, ці гэта матыль так гукае. А тут матыль і кажа: “Чччуфф, ччуффф, пф-пффф”. Аж гэткія гукі, Міскю’сэ ведае, могуць робіць адно алені. Ён быў цалкам зьбянтэжаны. Хваціў лыжку ды плюхнуў у матыля тым булёнам, што варыў у сваім гаршчаку, але прамазаў. А матыль як заверашчыць, што тая перапалоханая курапатка ў траве ды яшчэ бы крыламі гучна заляскаў. Але чуе Міскю’сэ … ажно тыя крылы заляскалі ў яго ў самым сэрцы! Ён вазьмі ды яшчэ плюхні таго булёну ў матыля, але той зноў увярнуўся!

Тады той матыль прымусіў Міскю’сэ завярнуцца, бо выдаў нейкі іншы гук з другога боку прыстанка! Бачыць: матыль носіцца там з тым сваім гаршчком туды-сюды. А тады выдаў такі грукат, як робяць бабры сваімі хвастамі, ляпаючы па вадзе! Міскю’сэ зноў быў збянтэжаны, што матыль можа вырабляць такія гукі! І ён зноў шпурнуў у яго булёнам … і зноў ня трапіў.

Праз час матыль зьявіўся зноў ды кажа:

– У цябе ўжо супа не засталося. Будзеш галодны.

Міскю’сэ быў ў поўным недаўменьні ад гэтага шматгалосага матыля.

– Навошта ты вырабляеш са мной такое? – спытаўся ён.

І раптам Міскю’сэ пазнаў матыляў голас… Гэта быў ягоны собскі голас! Матыль загаварыў ягоным, Міскю’совым, голасам!

– А ну, вярніся да мяне! – закрычаў ён свайму голасу. – Выходзь з таго матыля!

А матыль у вадказ паўтарае наслухам:

– Вярніся да мяне! Выходзь з таго матыля!

Міскю’сэ зрабілася так самотна з гэтымі двума галасамі. І яшчэ – вельмі страшна.

А тут вось што зрабілася. Міскю’сэ цалкам агаладаўся, бо нічога з таго булёну ў яго не засталося. І з гэтым наслушным матылём ён ужо стаміўся. І ён паспрабаваў легчы паспаць.

А тут вяртаецца Пайсю! І тады зрабілася Міскю’сэ відавочным, дзеля каго гэты матыль тут вырабляўся! Зразумела, што гэта быў Пайсюковы матыль, і што ён прымусіў яго галадаць. І зрабілася Міскю’сэ відавочным, што Пайсю – гэта Віндыго. І усё гэта – прытулак Віндыго!

Усё, што Міскю’сэ мог зараз, гэта абярнуць чарамі свой гаршчок у востры кій, што ён і зрабіў. Ён сунуў кій у вагонь, накаліў яго да чырвані. А тады ўвапхнуў яго ў Пайсю! – аж пачуў, як зашыпела Пайсюкова сэрца! Ледзяное сэрца!

Гэтак Міскю’сэ забіў Віндыго.

А пасьля ён ператварыў кій назад у гаршчок.

Раніцай Міскю’сэ знайшоў усё мяса ад курапатак, аленя, баброў у сваім гаршчку. Ён сабраў усё і панёс да сваёй вёскі. Па дарозе амаль нічога з таго ня зьеў.

**З кнігі: Там, адкуль прыходзіць трасца. Паданьні і казкі народа Кры аб Віндыго. Сабраныя і перакладеныя Говардам Норманам” (Where The Chill Came From. Cree Windigo Tales and Jorneys. Gathered and Translated by Howard Norman)

(с) Пераклад Ірыны Варабей

2011, Таронта

Байкі пра Мудрагеля

Говард Норман

Howard Norman

Ад аўтара

Адвечны вандроўнік, адвечны свавольнік

Endless Wandering, Endless Mischief

Першую гісторыю пра яго – “Мудрагель кажа праўду Чубатай Сойцы” – я пачуў позьняй вясной 1974 года ад індзейца народу Кры, якога звалі Алберт Сэндзі. Было гэта ля возера Фэмілі ў паўночнай Манітобе (Канада), у краі белых бяроз, ялін і сосен сярод азёраў ды шматлікіх рэк. Алберту было, я думаю, гадоў пяцьдзесят пять. Ягонай роднай была мова Кры, што належыць да групы моў Алгонкінг, на якіх гавораць скрозь ад прэрый правінцыі Альберта да берагоў Лабрадора. Байкі пра Мудрагеля расказваюць сярод народаў Алгонкінг стагодзьдзямі. Алберт называў яго Вісчагік, але ў іншых пляменах Кры мне даводзілася чуць і Вісацэчак, і Вічікапачы ды іншыя варыяцыі ў залежнасьці ад вымаўленьня. У сваёй кнізе я называю яго проста Мудрагель, бо гэтак найлепш яго ведаюць па-ангельску.

У тую вясну, калі я пазнаёміўся з Албертам, ён запрасіў мяне пагасьціць пару тыдняў да сябе і да ягонага кузіна Джона Рэйна.

Адной халоднай, імжэлай раніцай, калі мы вярталіся з рыбалкі, Алберт спыніў свой пікап на нейкай закінутай прасёлкавай дарозе, сказаўшы:

-- Вып’ем кавы ды перакусім крыху.

Дастаў з кошыка бутэрброды, працягнуў нам. Джон расчыніў тэрмас з кавай. Алберт адкрыў бакавое вакно і толькі ён зрабіў пару зацяжак цыгарэтай, як раптам, адкуль узялася, села на бакавое люстэрка птушка, якую клічуць тут чубатай сойкай (яшчэ яе называюць дваровай падбіралай, бо яна любіць сноўдацца вакол рыбацкіх ды паляўнічых намётаў, кленчачы ды цягаючы драбкі ежы). У той жа момант гэная сойка выдала такі пранізьлівы крык, нібыта нейкая іржавая помпа, за якім пацягнуўся і сьмешны, і даволі паскудны канцэрт з енкаў, ляманту, ікалак, ёкалак, шчокалак ды некіх дзіўных гукаў, падобных да ляскату зубцаў шчаўкунка. От, нахабная шкодзіна! 

-- Не давай ёй ні скарынкі! – папярэдзіў Алберт, і яны разам з Джонам зарагаталі. – Бо тады гэтая чубатая будзе цягацца за намі цэлы дзень!

Алберт націснуў гудок пікапа, і сойка адскочыла, але адно дзеля таго, каб адразу ўладкавацца на капоце. Алберт пацягнуў глыток кавы ды паволі сказаў:

-- Чубатая Сойка ўвесь час скардзілася – от, скардлівая птушка!

Тыды адразу выдаў гісторыю, у якой Мудрагель намагаўся навучыць упартую Чубатую Сойку, як ёй зрабіцца лепей у гэтым сьвеце. Гісторыя цягнулася хвілін дзесяць. Аднак дзякуючы свайму праставатаму гумару ды дыялогам жывелін (пры гэтым Алберт шыкоўна падрабляў голас Чубатай Сойкі) гісторыя гэтая спарадзіла адчуванне бясконцасьці. І хаця гэта было маё першае знаёмства з Мудрагелям ды Чубатай Сойкай, але адчуваньне было нібыта я сусрэўся са старымі сябрамі. Мне не хацелася пакідаць іхны сьвет. Але, нажаль, Алберт скончыў яе, сказаўшы:

-- Ну, вось гэтак яно было.

Джон проста кіўнуў галавой і пакончыў са сваім бутэрбродам. Алберт урэшце завёў матор, чубатая сойка зьляцела з пікапа, і мы накіраваліся далей па дарозе.

Наступным днём я наважыўся спытацца Алберта, ці не расказаў бы ён мне гэтае байкі яшчэ раз.

-- Ну, чаму б не, -- адказаў Алберт. – Але я магу ўзгадаць нешта яшчэ, што там было, і дадаць у аповед.

І вось кожны з наступных дзесяці дзён мы з Албертам правялі седзячы разам ці ў намёце, ці побач з ім. Я расчыняў мой сшытак, Алберт высыпаў коўш цукару ў сваю чорную каву.

-- Дык вось, гэта пра Чубатую Сойку.., -- пачынаў ён.

Або:

--  Гуляў неяк Вісчагік па лесе..

Або:

-- Чубатая Сойкі надта скардзілася на сваё пер’е...

...і мы працягвалі справу.

Па праўдзе сказаць, тэмп нашае працы выглядаў звонку нібы ў зацяглым руху. Алберт вырашыў, што пакуль мы тут сядзім разам, ён можа даць мне заадно пару лекцыяў па мове і выявіўся невымерна цярплівым да маіх ашаламляльна ўбогіх ведаў слоўніка кры. Спачатку ён расказваў гісторыю на сваёй роднай мове, тады патрабаваў, каб я паўтарыў некаторыя фразы, пры гэтым увесь час падтруньваючы над маім каравым вымаўленьнем, і толькі тады казаў:

-- Ну, цяпер запісвай, як мага лепей, -- і расказваў мне тую ж байку па-ангельску, ужываючы некаторыя словы з кры ды з французкай. З самага пачатку ён бачыў, што мае ўласныя здольнасьці да мовы кры былі смехатворныя. І тым ня менш, мы ўпарта прытрымваліся ўсталяванай Албертам праграмы. Мы паўтаралі гісторыю зноў і зноў, роўна як выхавателька дзіцячага садка навучала пяцігадовых дзетак чытаць: “Вось ідзе Джэйн. Вось ідзе Том”.

 У рэшце рэшт, я запісаў пяць версіяў байкі пра тое, як Мудрагель казаў Чубатай Сойцы праўду.

Памятаю, Алберт расказваў мне:

-- Калі я быў малым, я звычайна чуў гісторыі пра Вісчагіка ўзімку. Пасьля вячеры, бач? Ішоў па крузе барабан ... а тады – байкі. І Вісчагік зьяўляўся ў хаце. Проста прыходзіў да нас.

У той ці іншай форме вобраз Мудрагеля разьвіўся ў кожным рэгіёне, дзе жывуць першасныя плямёны, няхай гэта сярод абарыгенаў Аўстраліі, ці ў недрах сібірскае тундры, або сярод індзейцаў ракі Арынока ў Венесуэле. Па ўсёй Паўночнай Амерыцы найбольш папулярнымі Мудрагелямі выступаюць Крумкач ды Каёт, але ім могуць быць яшчэ і норка, павук, блакітныя сойкі ды шырокае кола іншых жывёл-мудрагеляў. Вісчагік ёсьць найбольш ачалавечанай катэгорыяй, але ў алгонкінскай вуснай народнай творчасьці вы ня знойдзеце дакладнага апісаньня ягонай зьнешнасьці. Што вы знойдзеце, дык гэта абсалютова дакладнае апісаньне таго, кім ён можа перарабляцца, няхай чалавекам, няхай жывёлай. Але зьмены формаў – гэта, баюся, адзінае, чым Мудрагель нас забаўляе. Як пісалі Рычард Эрдос ды Альфонсо Ортыз у сваёй выдатнай кнізе “Байкі амерыкана-індзейскага Мудрагеля”: “Гэта Мудрагель запальвае першую іскру ў ланцугу падзей – вечна прагны да дабаўкі ды выгнаны з чужой кухні, вечна гатовы зацягнуць чужую жонку ў ложак, вечна ласы атрымаць нешта надурніцу, але злоўлены на месцы, ніколі не раскайваецца.”

Ва ўсіх і кожнай байцы Мудрагель выяўляецца першым штукаром на ўсякія пракуды, карыстаючыся ўсімі спадручнымі сродкамі – цікаўнасьцю ці хітрасьцю, смеласьцю ці баязьлівасьцю, сквапнасьцю ці юрлівасьцю, досьціпам ці пыхай – усё, каб перавярнуць сьвет дагары нагамі, потырч галавою. І чалавеку, і жывёлам даводзіцца прыцягнуць на паверку кожную ўнцыю свайго ўмельства, задзейнічаць кожную цалю сваёй кемлівасьці ды мудрасьці, каб супрацьстаяць яму.

Гэткім быў старажытны шлях абмену байкамі пра Мудрагеля. Але і ў нашыя часы яны ніколі не бываюць нуднымі. У іх можа быць шмат спрэчак, выхваленьняў ды абразаў. Можа нехта памерці, а нехта – ажаніцца. Усякае можа здарыцца, насамрэч. Але адное будзе пастаянным: калі Мудрагель недзе побач, заўсёды застаецца небясьпека, што усё пойдзе шыварат-навыварат. Мудрагель можа задаць цэлую жменю праблем, або ўперці адну вялікую калатню ў вёску. І гэтак жа, як раптоўны парыў навальнічных хмараў, або таўкатня камарынга воблака ля вашага вуха, альбо якая іншая засада Прыроды, Мудрагель патарабуе вашае неадкладнае ўвагі – ён любіць быць у гушчы падзей. Кловун, злодзей, чарадзей, палюбоўнік, лекар, хлус, баюн – у Мудрагеля даволі шмат мітычных пакліканьняў. Абаяльны цяпер, зараз страшэнна эгаістычны, Мудрагель быў – і заўсёды будзе – поўным супярэчнасьцяў.

Час ад часу Мудрагель можа паспрабаваць жыцьцё чалавека, альбо – крумкача, альбо – мядзьведзя, ён можа нават гадаваць дзяцей, -- але ў рэшце рэшт абернецца назад Мудрагелем. Бы чароўны пустэльнік, ён прызначаны жыць па-за цывілізацыяй, бо канчатковы ягоны лёс – гэта быць адвечным вандроўнікам. Адвечным свавольнікам. Гэтак адбываецца ўжо сотні гадоў, і гэтаму ня бачна канца! Мы мусім быць удзячнымі гэтаму, бо пакуль Мудрагель блукае па Поўначы, за ім сьледам ходзяць і байкі. “Мы расказваем пра Мудрагеля, -- заўважыў аднойчы Алберт, -- таму, што ён увесь час недзе побач”.

Я працаваў яшчэ з чатырма індзейцамі Кры, чые байкі меў ласку ўлучыць у гэтую кнігу, даволі на той жа спосаб, як і з Албертам. ...

Я меў гонар быць сьведкам незьлічонай колькасьці расповедаў аб Мудрагелі па ўсёй Поўначы. Мае сшыткі поўныя фрагментаў, як і цэльных гісторыяў. Я захапляюся і шмат чаго навучаюся з выдатных дасьледаваньняў вуснай творчасьці Алгонкінг. У Канадыйскім музеі цывілізацыі вам прапануюць, напрыклад, цэлую калекцыю перакладных баек аб Мудрагелі ды шмат этнаграфічных, лінгвістычных, гістарычных матэрыялаў па вуснай народнай творчасьці народаў Кры.

Вядома, існуе шмат спрэчак па пытаньнях перакладу з адной мовы на іншую, не гаворачы ўжо пра пераклад з вуснай мовы на пісьмовую. Наколькі аўтэнтычным ён можа быць? Наколькі дакладна могуць быць “перанесеныя” арыгінальнасьць паглядаў, гукаў, смаку ды водару жывой мовы старадаўніх народных казаньняў? Адказу на гэтыя істотныя пытаньні ў мяне няма. Што тычыцца майго сьціплага ўдзелу ў прэзентацыі кнігі “Мудрагель і непрытомныя птушкі”(Trickster and the Fainting Birds) да англамоўнай аўдыторыі, я намагаўся пабудаваць мову аповеду так, каб яна паклікала і вуснае, і пісьменнае слова. Гэтая мая мадэль арыентавалася не на лінгвістычную ці этнаграфічную тэорыю, але на аддрукаваную на ксераксе калекцыю “Гісторыяў, расказаных дзядулямі”, якую мне падарыў падлетак адной індзейскай суполкі з Саскачэвану. Для мяне гэты самавыданы буклет, сшыты стужачкамі, з усімі ягонымі арфаграфічнымі памылкамі ды іншай неафіцыяльшчынай, ёсьць сапраўдным прыкладам духу трываласьці літаратуры Кры. Кожная кароткая байка (а некаторыя з іх былі анекдотамі толькі з двух сказаў) літаральна выскоквалі са старонак! Запісы (пэўна гэта былі пераклады; там не было пазначана) былі самаадвольныя, пры тым – дасканалыя, і менавіта гэтым буклет зрабіўся крыніцай майго натхненьня падчас працы над маёй кнігай “Мудрагель і непрытомныя птушкі”.

Цешу найбольшую надзею, што вы знойдзеце ў Мудрагелі добрага спадарожніка ў вашых вандроўках, што ягоныя дзівацкія выхадкі будуць падсілкоўваць вашую фантазію й прымушаць вас рагатаць да душы. Яшчэ спадзяюся, што гэты зборнік зробіцца вашай спадручнай валізкай, зьмесціва каторай будзе для вас нечаканым штораз, як вы яе адчыніце. Чаму? Таму, што Мудрагель – гэта сьвята жыцьця.

Адылі, памятайце, што Мудрагель захоўваўся самотным праз вельмі, вельмі, вельмі доўгі  час. Так што па пракладу герояў гэтага зборніка – калі Мудрагель раўкне вам: “Шкыньдзёхай адсюль!”, то ... запрасіце яго да сябе ў госьці.

Мудрагель ды “танец заплюшчаных вачэй”

Мудрагель з Лісам сядзелі прыгнуўшыся

ў трысьнёгу на краю балота.

Яны сачылі за качкамі.

Яны сачылі за качкамі ўжо цэлую раніцу.

– Ты памятаеш, Ліс? – кажа Мудрагель. –

Набярыся цярпеньня і чакай.

І тут Ліс як скочыць з трысьнёгу!

Качкі як паразьлятаюцца!

– За гэнымі качкамі табе ня зладзіць! – кажа Мудрагель. –

Мінулы раз ты не ўправіўся за гусямі.

Перад тым – за качарамі.

Ня зловіш ты водных птушак такімі падскокамі.

Трэба прыдумаць нешта іншае.

Калі качкі прывадніліся далёка ля другога берага,

з імі быў ужо вялікі Гусак Лун.

А Мудрагель з Лісам, галодныя, цягаліся ўжо цэлую раніцу

па трысьнёгу, намагаючыся падкрасьціся да качак.

Але папоўдні, калі качкі ляніва плавалі на сонцы,

адныя спалі,

другія прыхарошваліся,

тыя гаманілі,

Мудрагель з Лісам падабраліся бліжэй.

 – Гэны Гусак ахоўвае качак, – кажа Мудрагель.

Бачыш, Ліс, зараз ветру зусім няма.

Таму, што б ты ні рабіў,

рабі так, каб трысьнёг не зварушыўся.

Бо качкі зноў узьнімуцца ды зьляцяць прэч.

І тут Лісу ў пысу ўпіўся камар,

і той - ляп! - сабе па пысе лапай.

І трысьнёг заварушыўся.

– Ветру няма, – крыкнуў Гусак, –

а трава варушыцца!

І ўсе качкі адляцелі прэч.

– Якія яны хітрыя... – замаркоціўся Ліс. –

А давай тады прыгатуем што-небудзь з гэтага трысьнёгу.

Давай прыгатуем салату з кары,

ці зварым бульлёну

з чароту, кары, з качкавага пер’я.

Што маўчыш? Я галодны!

– Не, – кажа Мудрагель. – Я нешта прыдумаў.

Цэлы вечар у сутоньні

і цэлую ноч,

і ранкам, калі Ліс яшчэ спаў,

Мудрагель сплятаў з трысьнёгу хатку-для-танцаў.

Ён быў добрым штукаром у той справе

і зрабіў файную хатку.

Хатка была даволі вялікая, каб у ёй зьмясьцілася шмат водных птушак.

Да таго ж, яна мела моцную дзьвярную засоўку.

Мудрагель скончыў хатку-для-танцаў

І пацягнуў Ліса за хвост:

– Падымайся! Падымайся!

Яны схаваліся ў трысьнёгу, пільнуючы качак.

– Калі доўга глядзець на качак, – кажа Мудрагель, –

хочацца іх зьесьці.

Ты мусіш яшчэ нешта даведацца

у такую раніцу, як гэта.

– Ведаю, ведаю, – кажа Ліс, –

Я гляжу на качак – і я хачу іх зьесьці!

Мудрагель узяў сваю дарожную торбу

і кажа Лісу:

– Накапай крыху камякоў моху.

Ліс прынёс купкаў моху Мудрагелю,

той запхаў іх у торбу.

– Цяпер паціху, – кажа Мудрагель, –

мы выйдзем на адкрытае мейсца,

і яны нас убачаць!

І калі тыя качкі з Гусаком вылупяць на нас вочы,

усунь сваю пысу ў торбу

ды крыкні ў яе.

– І што мне крыкнуць?

– Крыкні проста: “Хачу зьесьці качак!”

– Добра, – кажа Ліс.

Мудрагель з Лісам, хлюпаючы, выйшлі з трысьнёгу –

Гусак як закрычыць:

– Увага! Увага!

Некаторыя качкі паляцелі прэч.

Але калі Ліс закрычаў у торбу,

ім усім зрабілася цікаўна.

– Гэй, Вялікі Браце, што там Ліс крычыць у торбу? –

пытаецца адна качка. – Мы не разьбярэм ніяк, што ён кажа.

Што там, у гэнай торбе?

Мудрагель выхапіў торбу ад Ліса

ды хуценька завязаў яе.

Качкі падплылі бліжэй –

Гусак замітусіўся паміж Мудрагелем ды качкамі,

гамонячы: “Засьцерагайцеся! Засьцерагайцеся!”

– Кажы, што там, у торбе! – патрабавалі качкі.

– А..., там нашыя песьні, – кажа Мудрагель. –

Нашыя лепшыя, самыя моцныя песьні.

– О, а можна іх паслухаць? – запыталіся разам качкі.

– Дарагія, качкі ды Лун, сябры, – кажа Мудрагель, –

вядома, вы можаце іх паслухаць!

Я пабудаваў адмысловую хатку-для-танцаў.

Хадзем туды. Яна вам спадабаецца.

У ёй даволі мейсца хадзіць і нават танцаваць там.

Я сплёў яе з вашага роднага трысьнёгу.

Будзеце пачувацца, як удома.

– Я люблю танцаваць адно ўначы,

адно пасярод возера, – кажа Гусак.

– Тады чаму б табе не застацца тут? – кажа Мудрагель. –

Качкі пасьля танцаў вернуцца,

і плывіце сабе далей.

Яны раскажуць табе, як ім добра танцавалася.

– Не, я пайду з вамі, – кажа Гусак.

Але танцаваць ня буду.

Я не танцую ні з кім побач, акрамя іншых гусей.

Я не танцую ў хатках.

Я танцую адно пасярод возера.

Уначы, ці на сьвітанку, ці ў сутоньні.

– Ну, тады хадзем, – кажа Мудрагель.

І качкі з Гусаком пайшлі за Мудрагелем ды Лісам да хаткі.

Калі яны прыйшлі да хаткі, Гусак кажа:

– А чаго гэта засоўка на дзьвярах звонку, а не знутры?

А што як качкі захочуць выйсьці самі?

– Гэта, пэўна, нейкая памылка, – кажа Мудрагель. –

Ну, адарві ты гэтую засоўку. Давай, рві.

Тады заставайся звонку й глядзі сабе, як мы танцуем.

– Ну, добра, – кажа Гусак

і пацягнуў засоўку дзюбай.

Засоўка была зроблена з туга зьвязаных цыбукоў

ды падрапала Гусаку дзюбу, але той не звяртаў увагі.

– Усё, засоўкі няма, – кажа Гусак. – Я буду ахоўваць хатку сам.

– Пэўна што качкі будуць пачувацца ў бясьпецы, ведаючы гэта, –

сказаў Мудрагель.

І качкі прайшлі за Мудрагелем ды Лісам у хатку.

Гусак зачыніў дзьверы за імі.

І стаў на каравул.

А ў хатцы Мудрагель разьмеркаваў качак па крузе:

– Пачынаем “танец заплюшчаных вачэй”.

– Гэта што яшчэ такое? – кажа адна качка. –

Што яшчэ за “танец заплюшчаных вачэй”?

– Проста заплюшчыце вочы, – кажа Мудрагель. –

ды скачыце вакол.

Я адкрою сваю торбу,

Нашыя лепшыя, самыя моцныя песьні выляцяць,

і вы можаце танцаваць пад іх.

– Гатовы? – кажа Ліс.

– Гатовы! – закрычалі качкі разам.

– Заплюшчывайце вочы, – сказаў Мудрагель,

і ўсе качкі зрабілі так.

– Якое цудоўнае відовішча! – кажа Мудрагель.

– Дзьве рэчы мне падабаюцца асабліва, – кажа Ліс, –

гэта – як калышыцца балотны трысьнёг па ветры,

і чарада качак, што танцуе з заплюшчанымі вачыма.

– Ну, цяпер засьпявай, і паграмчэй, – кажа Мудрагель.

І Ліс засьпяваў.

І тады качкі пачулі: скккуууўакккхххккк! –

Нейкі прыдушаны гук. Дзіўны, жахлівы задушлівы гук,

здаецца, ўпіваецца ў самае сэрца!

– Гэта што, гэта вашая песьня з такімі гукамі? –

закрычала адна качка.

– Так, так, гэта нашая песьня, – кажа Мудрагель.

– А на якой мове Ліс сьпявае? – пытаецца другая качка. –

Мы такой ня чулі.

Зразумела, што Мудрагель толькі што задушыў качку,

але ён адказаў:

– Гэтая мова з далёкае даўніны,

яшчэ калі вас, качак, не было на зямлі,

яшчэ да таго, як я, ваш Вялікі Брат, вынайшаў вас, качак.

Я ведаю, яна гучыць для вас неяк прыдушана,

але такая яна, старадаўняя песьня, дый годзе.

Не пераймайцеся. Танцуйце сабе далей з заплюшчанымі вачыма.

Тады Мудрагель узяў закапаў задушаную качку ў зямлю,

Але лапамі ўверх над зямлёй.

А Ліс усё гучна сьпяваў.

Танцоры з заплюшчанымі вачыма ўсё скакалі ды кружылі –

некаторым нават закружыла ў галаве,

і яны пачалі бухацца ідзін у аднаго,

але тут жа сьмяяліся, забаўляліся –

і вельмі ганарыліся сабой, што ўправіліся з новым танцам так добра.

А тады – скккуууўакккхххккк!

Потым – кккчччууўіііўкхкхкх!

І Мудрагель закапаў яшчэ дзьве сьляпых качкі,

адно лапы ад іх засталіся над зямлёй.

А звонку – Гусак прыставіў вуха да хаткі:

– Нешта ў вас там пацішэла.

Я чую! Чаму так мала качак танцуе?

Гусак расчыніў дзьверы ды бачыць –

Мудрагель душыць качку!

Як падляціць да яго са сваёй парэзанай дзюбай,

як дзёўбне яму ў самы лоб!

Мудрагель аж адляцеў, зьбіты з ног,

і качка выскачыла з ягоных рук.

– Качкі, качкі, расплюшчыце вы свае вочы! – зароў Гусак. –

Вялікі Брат з Лісам ужо гатуюць з вас сабе вячэру!

І астатнія сьляпыя танцоркі парасплюшчвалі вочы.

– Бяжыце! Уцякайце! Ляціце адсюль! – раве Гусак.

І качкі павыляталі з хаткі прэч.

Калі ж сам Гусак ужо выбягаў з дзьвярэй,

Мудрагель выцяў яму па нагах –

вось чаму, кажуць, ад таго часу

ва ўсіх гусей такая пляскатая лапа.

А Ліс лупянуў Гусаку ў зад – ггахх! –

і таму, кажуць, цяпер у гусей

такое ўскудлачанае пер’е на хвасьце.

Ускудлачаны, з болем ў лапах, Гусак хутка паляцеў

на другі бераг балота да астатніх качак.

Усю ноч яны плакалі, плакалі, аплаквалі

сваіх таварак, загубленых Мудрагелем.

– Гэта мая правіна, – казаў Гусак. –

Я ня мусіў вам дазваляць танцаваць з ім.

– О, не, не, гэта нашая правіна, – казалі качкі, –

Што мы паверылі гэтаму Вялікаму Брату з Лісам.

– Такія вясёлыя былі танцы... Пакуль не пачалося тое мардаваньне, –

сказала адна маладая качка.

– Мушу прызнацца, гэта – праўда, – кажа другая качка. –

Але будзе нам навука: будзем цяпер танцаваць адно нашыя танцы,

схаваўшыся ў трысьнёгу, ці далёка ў балоце,

і галоўнае – з расплюшчанымі вачыма!

– А я лічу за лепшае танцаваць пасярод возера, – сказаў Гусак. –

Уначы. Ці часам можна на сьвітанку ці ў сутоньні.

А ў хатцы ўсё яшчэ кружыліся качкіны пёркі,

ды сьцяліліся долу.

– Ну, што ж, – кажа Ліс, – прынамсі ў нас ёсьць тры качкі на вячэру.

Тры пары качкіных лапак тырчэлі з зямлі.

– Давай засмажам іх ды паямо,

ды ўтрэм качыны тлушч сабе ў поўсьць

на памяць аб ягоным смаку на доўгі час.

– Чакай, – кажа Мудрагель, – нельга ж іх зьесьці проста так.

– Гэй, гэй, – запратэставаў Ліс, –

Калі ты танцуеш “танец-заплюшчаных-вачэй” з качкамі –

ты хочаш іх зьесьці!

Давай выцягвай гэтых качак за лапы ды будзем банкетаваць!

– Што ты так таропісься? – кажа Мудрагель. –

Спачатку нам патрэбна смачная з-другога-края-балота траўка,

каб пасыпаць на мяса падчас гатаваньня.

Ліс, схадзі набяры той смачнай з-другога-края-балота траўкі.

– Дзе ж яе шукаць? – пытаецца Ліс.

Мудрагель кажа:

– Яна ж завецца – “смачная з-другога-края-балота траўка”.

– А, усё... зразумеў, – кажа Ліс.

– Ну, дык ідзі ды нарві крыху.

І калі ты вернесься, я нарэжу яе як сьлед

ды пасыплю на мяса.

А я тымчасам абяру качак для смажаньня.

І Ліс пайшоў, рухаючыся ўздоўж трысьнёгу,

на пошукі смачнай з-другога-края-балота траўкі.

Зараз хуценька-хуценька Мудрагель разьвёў агонь,

павыцягваў за лапы качак,

пасмажыў іх

ды добра пад’еў.

Тады загасіў агонь.

Павыкідаў галавешкі ў кусты

ды раськідаў попел.

Утыркнуў качкіны лапкі назад у зямлю так,

каб выглядала, што качкі ўсё яшчэ закапаныя ў зямлі.

Прылёг, прысунуўшыся да сьцяны хаткі

ды давай храпці ды храпці, нібыта ён сьпіць.

Калі Ліс дабраўся да другога края балота,

пачаў спрабаваць на смак кожную травізну.

– Не, гэтая не смачная.

Гэтая крыху лепей.

Гэтая паскудная.

Пакуль што нічога смачнога.

Гэтая добрая, каб сьвісьцець у яе,

але не смачная.

Ліс накаштаваўся сьцяблін, лістоў, струкоў.

І нічога смачнога.

Ніводная з іх не была смачной з-другога-края-балота траўкай.

І тут побач, з пырскамі, прывадняецца Гусак.

– Дурань ты, Ліс, дурань!

Ты столькі напрацаваўся, каб злавіць на вячэру качак,

але ты ўсё яшчэ галодны, хіба не?

А здагадайся, што? Ажно наш Вялікі Брат ужо сыты па самае горла!

Ліс як скокне на Гусака, але той лёгка адляцеў прэч,

гігікаючы ды гагочучы ад сьмеху.   

Ліс выбраўся на сухое ды пабег назад да хаткі.

Калі Ліс уварваўся ў дзьверы, убачыў,

качкіны лапкі тырчаць з зямлі.

– Дружа, Вялікі Брат, прачніся!

Мудрагель прыкінуўся, што прачынаецца.

– А дзе ж смачная траўка?

– Нічога я не знайшоў.

Давай так паямо, без ніякіх смачных травак!

Я ня супраць. Я такі галодны!

– Я тут падумаў, – кажа Мудрагель, –

ты так добра дапамагаў у паляваньні на качак...

Я бадай пакіну іх усіх табе.

– Што ты кажаш! Дзякуй табе, Вялікі Брат.

– Але не пачынай іх есьці,

Пакуль я ня зьнікну з вачэй, – кажа Мудрагель. –

Бо, ведаеш, я таксама галодны,

і калі пабачу, як ты ясі гэных качак,

пачую, як яны пахнуць, смажаныя, –

магу перадумаць!

– Так, гэта слушна. Я пачакаю, – кажа Ліс. –

Добрай табе дарогі, Вялікі Брат.

І Мудрагель пайшоў.

Не адышоўшы далёка, так, каб Ліс мог яго яшчэ бачыць,

ён завярнуўся паглядзець назад.

Праз адчыненыя дзьверы трысьнёгавай хаткі ён убачыў Ліса.

Ліс сядзеў побач з трыма парамі качыных лапак,

утыркнутых у зямлю.

– Бедны Ліс, – ціха сказаў Мудрагель. –

Калі так доўга сядзець с качынымі лапкамі –

вельмі хочацца іх зьесьці.

Мудрагель пасьпяшаўся –

яму не хацелася быць недзе побач,

калі Ліс выявіць, што качак няма.

Пасьля таго весткі пра здраду Мудрагеля

разьнесьліся сярод лісіц.

З тае пары лісіцы ніколі больш не вандруюць разам з Мудрагелям.

Гэтак кажуць.  

Мудрагель кажа Чубатай Сойцы праўду

Чубатая Сойка ўвесь час скардзілася – от, скардлівая птушка!

Пырхае з дрэва на дрэва, скоча туды-сюды па зямлі

і скардзіцца, і скардзіцца сваім прінізьлівым голасам.

Узімку яна скагатала: “Як тут холадна!”

Улетку яна лямантавала: “Як тут горача!”

Аднойчы, недзе паміж зімой і летам,

Мудрагель разьбіў свой лагер ля аднаго падтаянага балота.

Лёд быў ужо вельмі крохкім.

Зусім хутка мусілі прыляцець з выраю птушкі.

Не пасьпеў Мудрагель разьвесьці агонь,

як побач на кочцы прыладкавалася Чубатая Сойка.

– У мяне такое гора, – загаманіла Чубатая Сойка. –

Што гэта за хвост у мяне – ён жа такі кароткі!

Што гэта за крылы у мяне – яны ж такія маленькія!

Ніхто ніколі мне не скажа: “Гэй, Чубатая Сойка, ты такая прыгожая!..

Гэй, гэй, Чубатая Сойка, хадзі сюды, давай пажэнімся!”

А галава ў мяне такая завялікая для майго цела. Бяда, бяда...

 – Чубатая Сойка, ты змоўчыш калі-небудзь? – крыкнуў Мудрагель. –

Я ўжо наслухаўся, якая ты няшчасная.

І ведаеш, што я аб гэтым думаю?

Я думаю: мне няма справы!

Бывай!

Мудрагель загасіў агонь ды падняўся йсьці далей.

Ён хацеў абысьці балота,

паглядзець, як крышыцца лёд,

як ляцяць з выраю птушкі.

– Ты што, зьбіраесься сысьці? – закрычала Чубатая Сойка –

Я ж яшчэ ня скончыла!

Паслухай, гэта ж жах, як я лётаю!

А што гэта за голас у мяне!

А што за пер'е! Жах, жах...

Мудрагель спыніў шлях, завярнуўся:

– Чубатая Сойка, а чаму б табе не пазычыць пер’я?

Хутка наляціць тут птушак з выраю.

Хутка яны сабяруцца на вялікую бяседу.

Ідзі да іх на бяседу. Папрасі ў іх пер’я.

І Чубатая Сойка паляцела ў лес, каб абмазгаваць гэтую думку.

Прайшлі дні.

Шмат дзён.

Яшчэ прайшлі дні.

Мудрагель ішоў, ішоў ды йшоў.

Ён ішоў дакладна кругом балота.

Калі ён прыйшоў на тое ж мейсца, дзе разьбіваў лягер,

ужо было лета.

У небе было процьма птушак, што лёталі над балотам.

Тут прыляцела Чубатая Сойка, села Мудрагелю ля ног.

– Час для вялікай птушынай бяседы, –

сказаў Мудрагель. – Ну, як,

ты зьбіраесься пазычыць пер’я?

Раней Чубатая Сойка саромелася іншых птушак.

Яна была занадта баязьлівай – заўсёды хавалася.

І зараз яна давай вываліваць на Мудрагеля ўсе свае трывогі:

– А раптам яны будуць кпіць з маёй дзюбы?

А раптам засьмяюць мае крылы?

Мае пёркі на хвасьце?

Як я лётаю?

Ой, яны ж будуць зьдзеквацца з майго галасу!

– Зрабі ўжо ласку, ідзі ты папрасі сабе пер’я, – раўкнуў Мудрагель.

Хапіў яе ў жменю ды шпурнуў у паветра.

Чубатая Сойка адляцела

ды плюхнулася наўпрост пасярод птушынага натоўпу.

І адразу наляцела на чырка:

– Ой, ці не пазычылі б вы мне пару пёрак для хваста?

– Так, так, так, – чырок пацягнуўся назад, выскубнуў крыху пер’я

ды працягнуў яго Чубатай Сойцы.

Тая ўтыкнула іх сабе ў задок.

Цяпер ужо харобрая Сойка падышла да куліка:

– А ці не пазычыў бы ты мне пер’яў для крылаў?

– Чаму ж не, – адказаў кулік.

Ён расправіў крыло,

і Чубатая Сойка вышчыпнула колькі пёрак

ды ўтыркнула іх сабе ў крыло.

– Гэй, гэй, ці не пазычыш ты мне пер’яў са сваёй шыі? –

крыкнула Чубатая Сойка гусі. – У цябе іх і так шмат.

Мне трэба ўсяго пяць ці шэсць на маю шыйку.

Гусь выцерабла цэлы пук з сваёй шыі

ды працягнула Чубатай Сойцы.

Тая ўтыкнула гусінае пер’е сабе.

І пайшла Чубатая Сойка пазычаць тое пер’е, як шалёная.

Дык вось, сабраліся ўсе птушкі на птушыную бяседу.

Як жа яны зьздівіліся, калі Чубатая Сойка вышпацыравала ў круг.

– О, якая ж ты прыбраная! – сказаў журавель.

– Ты ж заўсёды пазьбягала нас раней, – зьдзівілася чапля.

А Чубатая Сойка глядзі выхажвае сабе гогалем,
прычэсвае сабе пёркі, выхваляецца строем.

– Я такая гладзенькая, – кажа Чубатая Сойка. –

Такая прыгожанькая.

Паглядзіце, якая я! Паглядзіце! Паглядзіце!

І так яна ўяўляла сабе, што здабыла сабе файную фігуру.

Але. Бяседа мелася ўжо пачацца.

А Мудрагеля там не было.

Гэта была чыста птушыная зборка.

Бо там перадавалася шмат сакрэтаў,

і ніхто, акрамя птушак, ня мог іх чуць.

Гэтак было заўсёды.

Людзі могуць глядзець адно здалёк.

Лосі, ваўкі, мядзьведзі, рысі, зайцы,

жабы, чарапахі, мышы, расамахі, норкі –

усе могуць глядзець адно здалёк.

Адныя летнія птушкі бяруць удзел у гэтай бяседзе.

– Гэй, давайце ўжо пачынаць! – закрычала Чубатая Сойка.

Я ж ужо тут, пачынайце!

Дайце ж мне пачуць усе кулікавы сакрэты.

Дайце мне пачуць усе журавелевы сакрэты.

Давайце пагамонім пра гусіныя сакрэты.

Давайце, давайце, выдавайце свае сакрэты!

І як яшчэ наконт чапліных ды качкіных сакрэтаў?

Але калі бяседа пачалася,

Чубатая Сойка нават ня ведала, што рабіць.

Раптам птушкі са сполахам узьняліся на крыло

ды рушылі на поўнач, тады рэзка завярнулі назад.

Іншыя пакружылі над балотам высока ў небе,

Тады нырнулі глыбока ў ваду, потым панесьліся па вадзе.

Адусюль да Чубатай Сойкі даносіліся

крык, гогат, енкі, галашэньне.

Птушкі насіліся ўздоўж ды поперак,

з поўдня на поўнач, з усходу на захад.

Поўная мітусьня!

А сакрэты паразьляталіся туды-сюды,

Але Чубатая Сойка не злавіла ніводнага.

І ніхто і не пагаманіў з ёю.

І яна цалкам была зьбянтэжаная.

А тут і бяседа скончылася.

Птушкі ўзялі ды паляцелі да дальняга балота.

І засталася Чубатая Сойка сама.

Тут выходзіць з трысьнёгу Мудрагель:

– Ці не наладзіць нам бяседу надваіх?

Як ты здабылася на новы хвост, шыйку, крылы,

Давай паглядзім, як ты паляціш!

Чубатая Сойка сабралася з сіламі,

узьнялася ды паляцела.

Але нешта з палётам не задалося,

І яна кульнулася на галіну дрэва.

Павалілася. Галава кругам.

– Ой, якая я няшчасная! – пачала яна скардзіцца.

– А ты паспрабуй павыкідаць усе свае пазычаныя пер’і, – кажа Мудрагель. –

Праўда ў тым, што ты выглядаеш проста сьмешна з імі.

Праўда ў тым, што ўсе астатнія птушкі наагул цябе ня любяць.

Чубатая Сойка адно за адным пачала зрываць пер’е,

кожны з енкам: “Ой! ...Ой! ...Ой!”,

аж пакуль яны ўсе да аднаго не зьляцелі па ветры.

А тады Чубатая Сойка паляцела ў лес.

Але і там яна працягвала выдурняцца сярод дрэваў!

“Ой, як мне балюча! Ой, кружыцца ў галаве!

Ой, не магу падняцца!

Я стукнулася аб дрэва!

Ну, што за дзень такі!”

– Спыніся лётаць на час, – крыкнуй ёй Мудрагель. –

Ты ж заб’есься! Зараз я падумаю, як табе дапамагчы.

Пасядзі крыху ціха.

Чубатая Сойка праседзела ў задуменьні некалькі дзён.

Тады Мудрагель знайшоў яе ды кажа:

– Чубатая Сойка, дурная ты птушка!

Я ведаю, у чым твая бяда.

Гэта таму, што ты – самотная.

Толькі страшэнна самотныя птушкі могуць рабіць тое,

што робіш ты – калаціцца галавой аб дрэвы.

Ведаеш што:

Я скажу людзям, што жывуць тут побач,

каб яны запрасілі цябе да свайго жытла.

Яны дазволяць табе падбіраць драбнінкі.

Яны нават могуць запрасіць цябе папляткарыць.

Але май на ўвазе: яны будуць кідацца камнямі ці сьнегам,

Калі ты будзеш зашмат скардзіцца за раз!

Чубатая Сойка ўзьляцела ў неба.

– О, я бачу, ты зноў файна лётаеш, – сказаў Мудрагель. –

Ну, як, галава не кружыцца?

– Гэтыя птушкі з выраю такія сьвінтухі! – кажа Чубатая Сойка. –

Цяпер ў мяне ёсьць сакрэт, які я ні за што ім не скажу,

як бы яны ні прасіліся!

А некаторыя з іх так сьмярдзелі!

Здаецца, зьбіраецца навальніца?

Чаму я мушу мокнуць пад дажджом?

Я не люблю быць мокрай!

Мудрагель больш ня вытрымаў.

Ён хапіў Чубатую Сойку ды занёс яе ў суседнюю вёску.

– Шчасьліва! – сказаў ён Чубатай Сойцы.

– Шчасьліва! – сказаў ён вяскоўцам.

І Мудрагель пабег да балота

паназіраць на суклоньні, як лунаюць у небе птушкі.

Вось так гэта было:

як Мудрагель дапамог Чубатай Сойцы.

Да самае гэтае пары Чубатая Сойка лётае крыва,

ейнае пер’е ўскудлачанае,

яна не бывае там, дзе іншыя птушкі.

Але яе заўсёды можна знайсьці побач з чалавечым жытлом,

асабліва, калі там ядуць.

Чубатая Сойка прыляціць за драбнінкамі,

тут падзяўбе хрусткае, там схопіць кавалак тлустага.

Ды адляціць.      

Сядзячы на дрэве, ці страсе жытла, яна будзе скардзіцца:

– Гэй, і гэта ўсё, што вы мне пакінулі?

А можа, яшчэ крыху?

Я ж тут. Я тут. Я тут.

Гэй, чуеце вы,

я з вамі размаўляю!

Мудрагель ды Ночахвостыя Ласкі

Аднойчы ўначы Мудрагель крочыў праз замёрзлае возера.

Далёка наперадзе ён убачыў чорны кончык хваста, што рушыў цераз возера.

Мудрагель адразу здагадаўся,

што гэты чорны кончык быў прымацаваны да хваста караткахвостай ласкі.

Кароткахвостыя ласкі мяняюць сваё футра на белы колер узімку

за выключэньнем кончыка хваста.

– Кончык хваста, што за ноч ёсьць тваёй? – выкрыкнуў Мудрагель,

бо ён ведаў, што чорны кончык хваста ў кожнае ласкі

гэта знак на памяць аб нейкай ночы,

у якую здарылася нешта важнае для яе.

– Гэй, Ласка, – крыкнуў Мудрагель, –

дык якой ночы ты машэш сваім кончыкам хваста?

Голас ягоны разьнесься рэхам.

Ласка, чый хвост быў махаў, спынілася.

– Вялікі Брат, - крыкнула яна, – здагадася сам.

Але што як ты памылісься – ці зхлусіш –

я зраблю лёд вакол цябе тонкім, і калі ты паспрабуеш крочыць далей –

ты правалісься.

Ласка зноў замахала хвастом.

Мудрагель хуценька адказаў:

– Гэта ноч тры зімы таму,

Калі я нагнаў сюды шмат зайцаў,

і ў вас, у ласак, была гулянка!

Тады была моцная завіруха,

і вы, ласкі, галадалі.

Я ня мог даць вам галадаць!

Вы ж усе плакалі: “Вялікі Брат, у нас ужо тырчаць рэбры!

Ратуй нас!”

Дык я крыху пачараваў

і зрабіў так, каб зьявілася шмат зайцаў,

яны павыскоквалі са сваіх сьнежных хатак

ды сьлізгалі па лёдзе на возеры.

Вы, ласкі, ганяліся за імі

ды мелі добрую пажыву.

Пачуўшы такое, караткавостая ласка загаманіла:

– Чшшш, ччшшш, чшшш – якая хлусьня!

Ды зрабіла лёд вакол Мудрагеля тонкім,

які затрышчэў страшэнным гулам.

– Гэй, ты, паслухай! – крыкнула Ласка. –

Тая ноч, што хістаецца на маім хвасьце,

гэта ноч, калі ты, Вялікі Брат, зьявіўся тут

ды захапіў сам усіх зайцаў!

Гэта праўда, што была завіруха.

Ды праўда, што ласкі галадалі.

Але ты прайшоў рыхтык міма нас

з тушамі зайцаў на сьпіне.

А гэта была ясная ноч з месячным сьвятлом,

што сьцяліўся па засьнежаным возеры.

Мудрагель змог пабачыць,

як багата чорных кончыкаў хістаецца над возерам –

столькі шмат ласак тут зьявілася.

І тут другая ласка кажа:

– Паслухай, Вялікі Брат!

На кончыке майго хваста хістаецца тая ноч,

калі ты абярнуўся сьнежна змяёю.

Ты шыпеў і ганяў нас, ласак, па возеры дзеля забавы.

Ты гуляўся так цэлую ноч.

Калі ты ўрэшце сышоў,

Мы ляжалі, задыханыя, на сьнезе,

пар з нашых грудзяў марозіў нам пысы.

Такія стомленыя, мы не маглі нават варушыцца.

Прыляцелі да нас совы,

пахапалі дзюбамі каторых з нас

ды зацягнулі на дрэвы.

Гэтай ночы мы не забудзем.

Мы да гэтай пары аплакваем тую ноч.

Мудрагель ды рукавы з бразготкамі

Камусьці шчасьціць на рыбу,

камусьці – не.

А вёска з назвай Выдрына Возера мела шчасьце надзвычайнае.

Рыбы было процьма:

рыба была ў супе,

рыба вісела сушаная на кратках,

рыба смажылася на агні.

Прыемны пах вэнджанай рыбы расплываўся за вёскай па лесе,

дзе яго й злавіў Мудрагель ды раптам адчуў, які ён галодны.

“Я адно завітаю ў вёску, ды пад’ем крыху,” –

падумаў сабе Мудрагель і пайшоў да вёскі.

– Ці ня знойдзецца ў вас і для мяне крыху рыбы, –

запытаўся ён там.

І тут жа найстарэйшая кабета ў вёсцы

прынесла Мудрагелю вялізную фарэліну.

Мудрагель пад’еў.

– Ты можаш заставацца тут да ночы, –

сказала кабета. – А тады – сыходзь.

Калі сьцямнела, Мудрагель выправіўся з вёскі,

але не пайшоў, а схаваўся ў лесе.

Дачакаўшыся, пакуль усе заснуць,

ён пракраўся назад

і паеў усю, якая ёсьць, рыбу.

Ён пазрываў яе з кратак для вэнджаньня.

Ён падняў гаршчок з супам, перакуліў яго ў рот,

і выхлебаў да самага дна.

Ён зьеў усю да апошняй рыбу.

Толькі ён сабраўся пакінуць вёску,

як тут выходзіць са сваёй хаты найстарэйшая кабета:

– У якім накірунку зьбіраесься пайсьці, Вялікі Брат?

– На ўсход, – адказаў Мудрагель.

– Ну тады, шчасьлівай дарогі! – сказала старая.

Яна сабрала рыбныя галовы, хвасты, шкілеты,

уселася пасярод вёскі,

ды давай шыць з іх сьвітку.

– Так, шчасьлівай дарогі!

Але мой воран-вястун паведаміў мне, што там,

на ўсходзе,

нешта страшэннае робіцца.

Мой воран кажа, там пяскі варушацца, гойдаюцца

ды могуць зацягнуць і засмактаць у сябе, як у балота –

гэта ўсё там, на ўсходзе.

Шмат людзей ужо засмактала там.

Шмат каму абдрапала пяткі пяском.

Шмат людзей прапала ў той бруднай багне.

Пэўна там прайшлі страшэнныя дажджы.

– Да ты проста злуесься, што паеў усю рыбу, – сказаў Мудрагель. –

І хочаш напалохаць мяне.

– Ну што ж, мой воран ніколі ня хлусіць, –

старая зноў занялася сваёй рыбнай сьвіткай.

А Мудрагель накіраваўся на ўсход.

Неба было чыстым, блакітным –

і раптам яго апанавалі чорныя хмары.

Тут Мудрагель і кажа:

– Нешта я чуюся, нібы я ніжэйшы.

Аж ён быў па самую шыю засмоктаны ў дрыгво!

Прыляцеў воран-вястун і закаркаў зьверху:

– Кррраххх! Ну, што, Вялікі Брат, дапамагчы табе?

– Сорам мне, каб мне дапамагала нейкая варона! –

адказаў Мудрагель. – Ты ж будзеш усюды хваліцца потым!

Воран узяў ды выцягнуў Мудрагеля за карак.

Абцякаючы брудам, той вярнуўся да Выдрынага Возера.

– Цяжка мне давялося, – сказаў ён старой. –

Мяне ратавала варона!

Як я стаміўся! Хачу есьці!

Дай мне рыбы!

Старая працягнула яму рыбін хвост ды крыху касьцей:

– Вось усё, што ты нам пакінуў.

Тымчасам у старой быў ужо гатовы рукаў

сьвіткі-з-рыбных-костак-ды-галоў.

Мудрагель сабраўся ісьці.

– Куды цяпер накіраваўся, Вялікі Брат?

– На захад.

– На захад! – кажа старая. –

Мой воран расказвае, што там увесь рот забівае пеплам усім –

людзям, жывёлам – там, на захадзе.

Страшэнныя пажары там. Няма чым дыхаць, адзін попел.

Але, шчасьлівай дарогі, Вялікі Брат!

– Ну, адна твая пужалка аказалася праўдай. Але двойчы так не бывае!

І Мудрагель выправіўся на захад.

Ён ішоў пад чыстым, ясным небам. Ніякага ветру, нават слабенькага.

Але вось ён пераходзіў ручай

і ўбачыў попел у вадзе.

Бачыць, ажно вакол – сухая зямля.

У паветры кружыцца попел;

агонь тут і там –

выглядала так, нібы тут

прайшоў лясны пажар.

Чуе, кхеркае ліса.

Чуе, кхеркае бабёр.

Чуе, кхеркае чапля.

Чуе – ён сам ужо кхеркае!

Ён задыхаўся попелам.

Попел лез у горла, вушы, нос, вочы

аж пакуль ён не закрычаў:

– Я задыхаюся! Нічога ня бачу! Нічога ня чую!

Тут прыляцеў воран, сеў ля Мудрагеля дый крычыць:

– Вялікі Брат, давай дапамагу!

Воран павыскрабаў попел Мудрагелю з вушэй.

– Цікавае мейсца, – кажа воран. –

Попел, кхерканьне, дым...

Даволі вусьцішна ўжо пасьля таго, як агонь прайшоў.

Я бачу, табе тут недабрыцца, Вялікі Брат.

Задыхаесься попелам.

Вось ліса кхеркае, але ж не задыхаецца.

Бабёр кхеркае – а не задыхаецца.

Чапля кхеркае – а не задыхаецца.

Але цябе праняло аж да сьмерці.

Давай-ка я табе дапамагу.

Воран набраў вады ў дарожную торбу,

выліў на Мудрагеля

й змыў з яго попел.

Зноў напоўніў торбу

ды даў яму піць, піць, піць.

Мудрагель выпіў пяць торбаў вады.

– Мяркую, ты будзеш выхваляцца, што ратаваў мне жыцьцё, –

сказаў Мудрагель. – Людзі пачнуць зваць мяне “Двойчы-Ратаваны-Нейкай-Варонай”.

І Мудрагель вярнуўся да Выдрынага Возера.

Старая тымчасам закончыла сьпіну ў сьвітцы.

– Добрага вяртаньня, Вялікі Брат! – кажа яна. – Ты пэўна ўжо хочаш есьці.

Мудрагель адкусіў кавалак ад рукава:

– Вось які я галодны!

– На шчасьце, вецер прынёс крыху попелу з захаду, – кажа старая, –

дык я зрабіла табе попелавага бульлёну.

Можа, яшчэ дабавіць крыху рыбінай лускі?

Гэта ўсё, што мы тут маем есьці,

пакуль вяскоўцы змогуць зноў налавіць рыбы.

Мудрагель выправіўся ў дарогу.

– Бачу, ты зьбіраесься на поўнач, – кажа старая.

– Дакладна, – адказаў Мудрагель.

– Ну, шчасьлівай дарогі! Шчасьліва, шчасьліва.., – кажа старая. –

Бо тут мой воран казаў мне, што з поўначы, недалёка ўжо,

ідзе страшэнны аблівень. 

Мой воран кажа, што калі там трапляецца вандроўнік,

аблівень проста кідаецца на яго.

Немагчыма нават вочы расплюшчыць.

Ён шпурляе мокрым сьнегам вандроўніку ў твар ды рукі,

што немагчыма яго пераадолець.

– Першая твая пужалка аказалася праўдай, – сказаў Мудрагель. –

І другая аказалася праўдай.

Але цяпер ты брэшаш! І твой воран-вястун таксама брэша!

І пайшоў на поўнач.

Цудоўнае, чыстае неба.

Добрая дарога... і раптам – кепская дарога.

Цішыня аж зьвініць – “ззззз”...

– Аблівень яшчэ далёка, – думае Мудрагель,

і раптам, як з засады, яму ў вочы як шпурне сьнегам!

Умомант!

Той самы аблівень!

Марозны вецер са сьнегам закусаў Мудрагелю твар ды рукі.

– Не! Спыніся! – закрычаў Мудрагель.

Але ягоны голас патануў у сьвісьце завірухі.

– Гэны аблівень – мая пагібель! – заплакаў Мудрагель.

І тут яму на плячо ўсеўся воран.

Калі нечый голас можа пераадолець выцьцё завірухі,

дык гэта – воранавы.

Воран утыкнуў дзюбу Мудрагелю ў вуха:

– Гэй, кррахххх, Вялікі Брат, давай дапамагу!

Гэта самы жахлівы аблівень, які я толькі бачыў.

Давай дапамагу!

Воран падняў Мудрагеля вышэй за буран,

прывалок яго назад у вёску

ды скінуў побач са старой.

А яна тымачасам скончыла другі рукаў у рыбінай сьвітцы.

– Добрага вяртаньня, Вялікі Брат!

Сядай тут, ля вогнішча.

Патры над ім рукі. Пагрэйся.

Уладкоўвася выгодна.

Хутка й вочы зможаш расплюшчыць.

Мудрагель з распухлымі вачыма ўсеўся ля вогнішча.

Ён чуў, як старая шыла сьвітку.

Чуў, як бразгаталі рыбіны косткі адна аб адну.

Але праз цэлую ноч так і не змог

расплюшчыць зьмерзлых вачэй.

На досьвітку прачнуліся вяскоўцы.

Старая кажа ім:

– Мудрагель зьеў усю нашую рыбу!

Тыя адразу пайшлі на рыбалку.

Камусьці пашчасьціла, камусьці – не.

Мудрагель усё яшчэ ня мог расплюшчыць вочы.

Але ён чуў пах рыбы, што вэндзілася на кратках.

Ён чуў пах юшкі.

Ён чуў пах смажанай рыбы.

У рэшце рэшт, старая накінула на Мудрагеля

Сьвітку-з-рыбіных-костак-ды-галоў.

– Ну вось, Вялікі Брат, калі ласка, прымі наш падарунак.

Насі яго, не зьнімаючы. Ён дапаможа табе памятаць нашую вёску!

Мудрагель падняўся.

Цяпер ён змог расплюшчыць вочы.

І тут раптам збрасьнелыя рыбіны галовы пачалі клацаць сківіцамі!

З кожным крокам, што рабіў Мудрагель, ягоныя рукавы дзіка клацалі –

клац, клац, клац, клац!

Ён паспрабаваў выкруціцца з гэтай сьвіткі, але так і не змог яе пазбавіцца.

Клац, клац, клац, клац, клац!

– Як толькі ты дойдзеш да першае вялікае ракі ў паўднёвым накірунку, –

сказала яму старая, – ты зможаш зьняць сваю сьвітку.

Яна падала Мудрагелю дарожную торбу, поўную толькі што злоўленай рыбы.

– Шчасьлівай табе дарогі! – сказала старая,

і вяскоўцы выпхнулі Мудрагеля са двара.

Мудрагель пайшоў.

Неба было чыстым –

а з ягоных пятак адкалупваліся кавалкі старой гразі.

Стаяла пагода –

а ён выграбаў з валос кавалкі попелу.

Надвор’е было раскошным –

а ён расьціраў свае навярэджаныя вочы.

І пры гэтым – клац, клац, клац, клац, клац!

Гэныя рукавы не змаўкалі праз усю дарогу да ракі!

Мудрагель скінуў сьвітку ды перайшоў раку.

Калі ён завярнуўся паглядзець назад,

то ўбачыў ворана-вястуна – шмат варон, насамрэч, –

усе яны сядзелі на сьвітцы.

Вецер данёс да Мудрагеля абрыўкі іхняе размовы:

– Паглядзі, там за ракой той самы, каго мы клічам Вялікім Братам! –

кажа адна варона.

– А я клічу яго – Тройчы-Ратаваны-Варонай, –

сказаў воран-вястун.

(c) Пераклад Ірыны Варабей

2008, Таронта